Przejdź do treści
Strona główna > Fabryka Lukasa i pierwsza maszyna parowa w Galicji

Fabryka Lukasa i pierwsza maszyna parowa w Galicji

Fabryka Johanna Lukasa.

Na początku lat dwudziestych XIX wieku do Białej przybył postrzygacz sukna Johann Georg Lukas, syn rzeźnika z Budziszyna w Saksonii. Będący w trakcie tradycyjnej wędrówki czeladniczej najprawdopodobniej zatrudnił się w warsztacie bialskiego postrzygacza Antoniego Ignacego Męcnarowskiego przy Nowym Rynku. W kwietniu 1826 roku Lukas poślubił wdowę po zmarłym na suchoty Męcnarowskim – Magdalenę.  Żeniąc się z nią przejął dom oraz warsztat. Jednak nie cieszył się długo rodzinnym szczęściem, poślubiona wdowa zmarła po siedmiu miesiącach małżeństwa. W lipcu 1827 roku Lukas ożenił się ponownie z Marianną Gieldanowską.

Fabryka Johanna Lukasa.

fot. Budynek fabryki Lukasów. Autor: b.d. Rok: 1907. Źródło: Jerzy Polak i Mieczysław Tomiczek, Bielsko-Biała w starej fotografii, Urząd Miejski w Bielsku-Białej i Bielskie Zakłady Graficzne, Bielsko-Biała 1991. Domena: publiczna.

W 1830 roku na parceli we wschodniej pierzei Nowego Rynku w Białej, niedaleko Domu Cechowego sukienników, na zlecenie Lukasa wzniesiono okazały piętrowy budynek. Jego prawą część właściciel przeznaczył na mieszkanie, natomiast w lewej urządził warsztat. Stosowane w warsztacie maszyny pierwotnie napędzane były siłą ludzkich mięśni, ale na początku lat trzydziestych XIX wieku Lukas uruchomił do ich napędu pierwszą w całej Galicji maszynę parową. Przez kolejne dwadzieścia lat jego przedsiębiorstwo było jednym z najlepiej prosperujących w swojej branży.

Budynek fabryki Lukasów.

fot. Budynek dawnej fabryki Lukasów w 2018 r.

Po śmierci Johanna Georga Lukasa, we wrześniu 1855 roku, przedsiębiorstwo przejął jego syn – Wilhelm. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX wieku zakład apretury prowadzony przez Wilhelma był w czołówce firm działających w mieście. Jednak z nieznanych przyczyn około 1870 roku Wilhelm przekazał dobrze prosperującą firmę młodszemu bratu – Rudolfowi.

Budynek fabryki Lukasów.

fot. Hala fabryczna wzniesiona przez Rudolfa Lukasa.

Snujący wizje rozwoju firmy Rudolf Lukas rozbudował zakład wznosząc za budynkiem przy obecnym placu Wolności czterokondygnacyjną halę fabryczną, a pod koniec 1898 roku poszerzył działalność o produkcję sukna. W 1908 roku „Fabryka sukna i zakład apretury zarobkowej Rudolfa Lukasa” wyposażona w dwa kotły parowe, maszynę parową oraz zmechanizowane urządzenia do produkcji sukna w tkalni, przędzalni oraz wykończalni przetwarzała wełnę owczą z Ameryki Południowej i Australii i wytwarzała gładkie, pozbawione deseni sukna farbowane. Produkcja w większości eksportowana była do wielu krajów na całym świecie.

Fabryka Johanna Lukasa.

fot. Zabudowania fabryczne, widok od strony ul. Szkolnej.

Rudolf Lukas oprócz działalności gospodarczej udzielał się też społecznie. Był członkiem Rady Miejskiej, wiceburmistrzem a następnie burmistrzem Białej, członkiem dyrekcji Miejskiej Kasy Oszczędności, zastępcą prezesa Rady Powiatowej oraz posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Miał wielkie zasługi w budowie wodociągu miejskiego, przeprowadził akcję brukowania i asfaltowania miejskich ulic i placów. Za jego kadencji powołano do życia Muzeum Miejskie. W uznaniu zasług rodzinne miasto nadało mu tytuł honorowego obywatela, a cesarz mianował go Rycerzem Orderu Franciszka Józefa I. W latach nasilającego się konfliktu narodowościowego należał do grupy najaktywniejszych działaczy nacjonalistycznych, zwalczających polski ruch narodowy i walczących o zachowanie niemieckiego charakteru Białej. W 1916 roku siedemdziesięcioletni Lukas sprzedał rodzinną fabrykę Zygmuntowi Polatschkowi – żydowskiemu przedsiębiorcy z Bielska. Umarł 8 lipca 1923 roku.

W czasie II wojny światowej fabryka została przejęta przez niemiecką firmę Anker-Werke A.G. z Bielefeld. W 1945 roku budynek przy placu Wolności został splądrowany i podpalony przez żołnierzy sowieckich, a w latach sześćdziesiątych XX wieku przebudowany.

Fabryka Johanna Georga Lukasa i jego synów – Bielsko-Biała, pl. Wolności 8